براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، سلامتی فقط نبود بیماری نیست، بلکه به سر بردن در وضعیت رفاه و سلامت کامل جسمی، روانی و اجتماعی می باشد.

اما بحثی که وجود دارد این است که چه میزان این مفهوم محقق شده است. براین اساس امروزه اتفاقی که افتاده است  این است که عمده افراد ممکن است به طور فردی به جنبه هایی از سلامت خود توجه و اهتمام داشته باشند، اما از ابعاد اجتماعی و جمعی رفتارهای خود در حوزه سلامت کاملا ناآگاه و یا بی توجه به آن هستند. با چند مثال به این موضوع بیشتر می پردازیم. بسیاری از افراد امروزه به رژیم غذای خود توجه می کنند، سعی می نمایند چربی های اشباع شده حیوانی، نمک و یا قند کم تر مصرف کنند، تلاش برای فعالیت فیزیکی و ورزش و همچنین پرهیز از مصرف سیگار و الکل از دیگر مثالهایی در این زمینه است. این عوامل ذکر شده به خصوص در کاهش ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی موثرند.

اما مساله اینجاست که این عوامل در حالی که در حوزه سلامت فردی موثر واقع می شوند و ابتلا به برخی بیماری ها را کاهش می دهند، اما کافی نیستند و به سلامت اجتماع هیچ کمکی نمی کنند. اما سلامت اجتماع چگونه مختل می شود و چه عواملی بر آن موثر هستند؟

 

اینجا منظور از سلامت اجتماع، فقط بعد اجتماعی سلامت که یکی از ابعاد سلامت فردی براساس تعریفی که در بالا ذکر شد نیست، بلکه از بعد گسترده تری به آن توجه شده است. در تعریف رایج، داشتن تعاملات اجتماعی مناسب، روابط اجتماعی موثر و توانایی برقراری رابطه اجتماعی سالم نشان دهنده سلامت فرد در بعد اجتماعی است. اما در اینجا از رفتارهایی که سلامتی افراد جامعه در ابعاد دیگر را به خطر می اندازد، توجهی نشده است.

به عنوان مثال فردی که با به استفاده از یک وسیله نقلیه موتوری دودزا، باعث آلوده شدن هوا می شود، نه تنها خود وی در معرض آسیب ناشی از آلاینده های خطرناک قرار می گیرد، بلکه خانواده و دیگر افراد ساکن در محل زندگی خود را آسیب می زند. و این مساله می تواند ابعاد بسیار گسترده ای نیز پیدا کند، به عنوان مثال، اگر یک کارخانه تولید کننده محصولات غذایی، مواد نگهدارنده یا شیرین کننده های مصنوعی مضر و سرطان زا در محصولات غذایی خود عرضه نماید، یا یک کارخانه خودروسازی یا تولید کننده موتور سیکلت، استانداردهای ایمنی لازم را رعایت نکند، ابعاد خطرساز این رفتارها در بعد به خطر افتادن سلامت افراد زیادی در یک اجتماع ظاهر می شود.

پس اگر در فلسفه سلامت، امروزه از "سلامتی برای همه" صحبت می شود، که مفهوم آن سالم زیستن همه افراد است، این امر محقق نمی شود، مگر این که همه افراد جامعه نیز در خدمت سلامتی اجتماعی در بیایند. در غیر این صورت هیچ فردی در جامعه سالم نمی ماند، یا حداقل به طور نسبی در معرض آسیب هایی قرار می گیرد. هر فردی بسته به جایگاه اجتماعی، شغلی و مالی خود می تواند بر وضعیت سلامتی شهروندان و همشهریان خود تاثیر بگذارد.

امروزه مفهوم همه برای سلامتی در دنیا بسیار کم محقق شده است، به همین دلیل است که کارخانه های تولید کننده سیگار، مشروبات الکلی و مواد غذایی از جمله سوسیس و کالباس همچنان در حال کار هستند، خودروهای دودزا در سطح شهرها تردد می کنند و کارخانه ها به پراکندن دودهای مضر و پساب های آلوده در محیط زیست ادامه می دهند. و مادامی که این فعالیت ها ادامه داشته باشد، تاثیر رفتارهای بهداشت فردی کمرنگ می شود، زیرا عوامل خطرساز برخی بیماری ها فقط از طریق تغییر رفتار جمعی قابل مهار هستند و تلاش های فردی تاثیر اندکی بر آنها دارد.

به عنوان مثال همان مساله آلودگی هوا که ذکر شد، آلاینده های ناشی از وسایل نقلیه موتوری به افزایش بیماری های تنفسی از جمله آسم و برونشیت و همچنین سرطان منجر می شود، و گریز از این عوامل بسیار سخت است. و تا زمانی که عمده افراد جامعه به کاهش این آلاینده ها کمک نکنند، مساله این بیماری ها حل نمی شود، حالا یک نفر ممکن است خودرو خود را تعمیر کند، دیگری به جای خودرو از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده می کند و نهایتا فرد دیگری در تولید وسایل نقلیه کمتر آلاینده فعالیت می کند.

در این حوزه از سلامت، خطراتی که بر اثر عوامل مختلف ایجاد می شوند، عمدتا به بیماری های غیرعفونی، غیرواگیردار و مزمن منجر می شوند، بیماری های روماتیسمی، سرطان ها، بیماری های تنفسی و همچنین بیماری های روانی از جمله این موارد هستند. و تقریبا عمده این بیماری  ها برخلاف بیماری های عفونی، صعب الاعلاج بوده، درمان های طولانی، ناموثر و پرهزینه دارند. و این بیماری ها امروزه بار زیادی را به نظام سلامت کشورهای مختلف تحمیل می کنند، زیرا درمان آنها غیر موثر و طولانی مدت است و به داروها، خدمات و پیگیری های مکرری نیاز دارد.

پس اگرچه که گذار از بیماری های عفونی واگیردار، به افزایش طول عمر، امید به زندگی و در نتیجه کیفیت زندگی انسان منجر شده است، اما گام بعدی در این حوزه، به آسانی مورد قبل نیست و عبور از دسته بیماری های گفته شده، به تغییر رفتار جمعی در کنار تغییر رفتار فردی نیاز دارد. به این نیاز دارد که تک تک ما هر روز از خود بپرسیم که آیا رفتارهای ما به سلامت دیگران لطمه ای وارد نمی کند و آیا این کاری که می خواهیم شروع بکنیم، چه آثاری بر سلامت دیگران خواهد گذاشت، به امید آن روز...